POLİSİYE EDEBİYATI TARİHİNDE GÖZE ÇARPANLAR:
ALTIN ÇAĞ:
1794 Caleb Williams - William Godwin (İngiliz) : Tam olarak polisiye sayılmayabilir ama bu türe en yakın ilk örnek. Frankenstein'ın yaratıcısı Mary Shelley'nin babasıdır.
1828-1829 Mémoires de Vidocq - Eugène Françoise Vidocq (Fransız) : Otobiyografik ve fazla abartılı bir "kim-yaptı" örneği. Vidocq 1811'de Paris'in ilk polis şefi olur, sonrasında ilk detektiflik bürosunu kurar.
1861'de İngiliz Mrs. Henry Wood'dan "East Lynne" ve 1865'te İngiliz Miss Mary Elizabeth Braddon'dan "Lady Audley's Secret" : Polisiye roman tarihinin ufkunu açan iki duygusal roman.
1865 The Notting Hill Mystery - Charles Felix (İngiliz) : Günümüz araştırmacı sigortacılarının atası, ilk sigortacı detektif ortaya çıkar.
1866 The Dead Letter - Seeley Regester (Amerikalı) : Açılın, kadınlar da artık polisiye yazmaya başladı! Her ne kadar ilkse de tozlu raflarda unutulmuş bir roman...
1869 Monsieur Lecoq - Êmile Gaboriau (Fransız) : "Roman Policier" serisi ile karşımızda kibirli fakat bir o kadar da dürüst Fransız detektif Lecoq.
1878 The Leavenworth Case - Anna Katharine Green (Amerikalı) : "Polisiye Romanların Ana"sından başrolde Inspector Ebenezer Gryce'i gördüğümüz sıradışı muhteşemlikte bir ilk kitap.
1893 Hal Meredith tarafından ilk Sexton Blake hikayesi yazılır.
1899 The Amateur Cracksman - E. W. Hornung (İngiliz) : Arthur Conan Doyle'un eniştesi tarafından yaratılan kibar hırsız Raffles.
1906 The Triumphs of Eugene Valmont - Robert Barr (İngiliz) : Yine bir Fransız detektifi, bu sefer bir İngiliz'in elinde şekillenir.
1907 The Red Thumb Mark - R. Austin Freeman (İngiliz) : Adli tabip Dr. John Thorndyke'ın okuyucuların karşısına ilk çıkışı.
1907 The Thinking Machine - Jacques Futrelle (Amerikalı) : Profesör Augustus S. F X. Van Dusen, Ph.D., LL.D, F.R.S., M.D., M.D.S yer aldığı kısa hikayeler koleksiyonu. Futrelle 37 yaşındayken Titanic faciasında hayatını kaybeder.
1908 The Circular Staircase - Mary Roberts Rinehart (Amerikalı) : Uzun ve kârlı Eğer-Bilebilseydim (Had-I-But-Known) kariyerinin başlangıcı.
(Ölüm Merdiveni / Akba, 1965)
1909 The Old Man in the Corner - Baroness Orczy (Macar asıllı İngiliz), olayları yerinde oturarak çözen detektif (armchair-detective) modelinine yer verir.
1910 At the Villa Rose - A. E. W. Mason (İngiliz) : Inspector Hanaud of the Sûreté ile sağ kolu Ricardo'nun ilk kez sahneye çıkışları.
1911 The Innocence of Father Brown - G. K. Chesterton (İngiliz) : "Metafizikçi" Rahip-Detektif Father Brown'un ilk kez yer aldığı öykülerden oluşan kitap basılır.
1913 The Lodger - Mrs. Belloc Lowndes (İngiliz) : Karındeşen Jack cinayetlerini spekülatif bir çözüme bağlayarak yeniden anlatır.
1913 The Mystery of Dr. Fu-Manchu - Sax Rohmer (İngiliz) : Zamanının aşırı popüler ırkçı serilerinin başlangıcı.
1913 Trent's Last Case - E. C. Bentley (İngiliz) : Etkili bir "modern" polisiye.
1914 Max Carrados - Ernest Bramah Smith (İngiliz) : Literatürdeki ilk kör detektif.
1918 Uncle Abner, Master of Mysteries - Melville Davisson Post (Amerikalı) : Jefferson ekolünden Virginia'lı detektifin toplu hikayeleri.
1920 - 1950 YILLARI ARASI:
1920 The Cask - Freeman Wills Crofts (İrlandalı) : Bir sonraki kahramanı Scotland Yard'dan Inspector French serileri ile popüler olmuş Crofts'dan mükemmel bir ilk roman.
1920 Call Mr. Fortune - H. C. Bailey (İngiliz) : Doktor-Detektif Reggie Fortune ile tanışırız.
1920 Bull-Dog Drummond: The Adventures of a Demobilized Officer Who Found Peace Dull - "Sapper" (H. Cyril McNeile, İngiliz) : I. ve II. Dünya Savaşları arasında gecen popüler macera serisinin başlangıcı.
1922 The Red House Mystery - A. A. Milne (İngiliz) : Winnie-the-Pooh yaratıcısının ilk ve tek bir detektif romanı.
1924 The Rasp - Philip MacDonald (İngiliz) : İlk Albay Anthony Gethryn romanı.
1925 The House without a Key - Earl Derr Biggers (Amerikalı) : Charlie Chan'ın doğuşu.
1925 The Layton Court Mystery - Anthony Berkeley (Anthony Berkeley Cox, İngiliz) : "Francis Iles" olarak da bilinen üretken yazardan ilk Roger Sheringham romanı.
1925 The Viaduct Murder - Ronald Knox (İngiliz) : Daha sonraları "Detektif Kurmacasının 10 Kuralı"nı belirleyen Monsenyörden bir ilk roman.
1926 The Benson Murder Case - S. S. Van Dine (Willard Huntington Wright, Amerikalı) : Engin bilgili züppe Philo Vance ile tanışırız nihayet. Popüler serinin ilkidir bu kitap.
(Altı Kişi Arasında / Türkiye, 1958)
1928 Grey Mask - Patricia Wentworth (İngiliz) : Miss Maud Silver bu kitapla doğar.
1929 The Man in the Queue - Josephine Tey (İskoç Elizabeth MacKintosh'un takma adı) : Münzevi bir aristokrat olan Inspector Alan Grant ile tanışırız.
1929 The Crime at Black Dudley - Margery Allingham (İngiliz) : Maskara Albert Campion (bazılarına göre Lord Wimsey'in karikatürize edilmiş hali) ilk kez karşımıza bir yardımcı karakter olarak çıkar.
1929 The Roman Hat Mystery - Ellery Queen (Amerika'dan Frederic Dannay ve Manfred B. Lee) : Uzun ve etkili kariyerlerinin başlangıç kitabı.
1929 Speedy Death - Gladys Mitchell (İngiliz) : Danışman Psikiyatr Mrs. Beatrice Lestrange Bradley'in ilk kez polisiye dünyasına adım attığı roman.
1930 The Diamond Feather - Helen Reilly (Amerikalı) : Inspector McKee polisiyelerinin başlangıcı.
1931 Malice Aforethought - Anthony Berkeley Cox : Yine Francis Iles mahlasıyla katilin daha ilk sayfadan belli olduğu muhteşem bir "inverted polisiye" yazar.
1931 The Death of Monsieur Gallet - Georges Simenon (Belçikalı) : Fransız Emniyeti'nden (Sûreté) Inspector Maigret bu kitapla saygıdeğer kariyerine başlar.
1934 The Case of the Velvet Claws - Erle Stanley Gardner (Amerikalı) : Avukat Perry Mason serilerinin başlangıcı.
1934 A Man Lay Dead - Ngaio Marsh (Yeni Zelanda) : Müşkülpesent centilmen-polis Roderick Alleyn'in ilk davası.
1934 Fer-de-Lance - Rex Stout (Amerikalı) : Bir hokkabaz edasıyla, mükemmel "armchair detektif" Nero Wolfe ve onun bacakları görevini üstlenen Archie Goodwin'i yaratır.
1935 Gaudy Night - Dorothy L. Sayers : Bu Oxford "romance"ı eleştirmenler arasında ateşli tartışmalara neden olur.
1935 The Hollow Man - John Dickson Carr (Amerikalı) : Bir çoklarına göre en iyi "kapalı oda" polisiyesi.
(Üç Tabut / Altın, 1964)
1939 The Big Sleep - Raymond Chandler (Amerikalı) : Özel detektif Philip Marlowe ile "pulp" türüne sınıf atlatır.
(Büyük Uyku / Metis, 1991)
1940 Unexpected Night ve Deadly Nightshade - Elizabeth Daly (Amerikalı) : Yazar, bibliyofil ve sahte/taklit şeyler uzmanı New York'tan Henry Gamadge sahneye çıkar.
1941 Ellery Queen's Mystery Magazine çıkarılır.
1941 The Invisible Worm - Margaret Millar'ın (Kanadalı) ilk polisiye romanı. Kocası Kenneth (Ross Macdonald) ilk romanı ise 1944'te basılacaktır.
1949 The Moving Target - Ross Macdonald : Hard-boiled Lew Archer ilk kez sahne alır.
1951'den GÜNÜMÜZE:
1952 Last Seen Wearing - Hillary Waugh (Amerikalı) : Polisiye davalarla ilgili popüler olmuş ilk Amerikan romanı olarak nitelendirilir.
1953 Britanya'da John Creasey başkanlığında 'Crime Writers Association' kurulur.
1954 Beat Not the Bones - Charlotte Jay : İlk 'En İyi Roman' dalında 'Mystery Writers of America'nın verdiği Edgar ödülünü alan kitap olur.
1955 Gideon's Day - John Creasey (İngiliz) : Üretken yazar J. J. Marric takma adıyla Scotland Yard'dan Commander George Gideon tiplemesini yaratarak ilk 'Modern British police procedural'ı yazar.
1955 The Mystery Writers of America Agatha Christie'yi bütün eserlerini kapsayan Büyük Usta ünvanıyla onurlandırır. Bu polisiye tarihinde ilk "Grand Master" ödülüdür.
1956 87th Precinct - Ed McBain (Amerikalı) : Cop Hater'lı serinin ilk kitabı.
1961 Banking on Death - Emma Lathen (Amerikalı Mary Jane Latsis ve Martha Henissart) : Bu ilk John Putnam Thatcher'lı romanlarından sonra Wall Street artık sadece paranın değil suçun da kalbidir.
1962 Cover Her Face - P. D. James (İngiliz) : Scotland Yard'dan şair Adam Dalgliesh'i okuyucularla tanıştırır.
1962 Dead Cert - Dick Francis (İngiliz) : İlk roman.
1964 From Doon with Death - Ruth Rendell (İngiliz) : Inspector Wexford serilerine bu kitapla başlar.
1964 Cotton Comes to Harlem - Chester Himes (Amerikalı) : Coffin Ed Johnson ve Grave Digger Jones detektif tiplemeleriyle büyük ilgi toplar. Aynı zamanda kendisinden sonra gelecek olan yazarlara (Walter Mosley'in Easy Rawlings'i gibi) Afrikalı-Amerikan detektif kahramanlarını oluşturmalarına yol açar.
1969 Elmore Leonard (Amerikalı) : The Big Bounce ile yazarla tanışırız.
1975 Mary Higgins Clark (Amerikalı) Where Are the Children? kitabıyla multimilyon dolarlık kariyerine başlangıç yapar.
(Çocuklar Nerede / Altın, 1979)
1975 Colin Dexter'in (İngiliz) duygusal karakteri Inspector Morse'un sahneye çıkışı Last Bus to Woodstock ile olur.
1977 Ellis Peters (Edith Pargeter, İngiliz) : A Morbid Taste for Bones eserinde Brother Cadfael ile Orta Çağ'a gömülü muammaları kazımaya başlar.
(Marazi Bir Kemik Merakı / Kitap, 2004)
1977 Marcia Muller (Amerikalı) : Edwin of the Iron Shoes da Sharon McCone ile Amerikalı özel kadın detektif kültürünü yaratarak kendisinden sonra geleceklere pası verir.
1982 Amerikalı yazarlar Sara Paretsky Indemnity Only de Chicago'dan V. I. Warshawski ve Sue Grafton "A" is for Alibi da California'dan Kinsey Milhone ile 'çetin ceviz' özel kadın detektiflerini piyasaya çıkarırlar.
(Ateş'in 'A'sı / Oğlak, 1996)
1986 British Crime Writers Association tarafından verilen ilk "Diamond Dagger" ödülünü yaşam boyu katkıları için Eric Ambler (Amerikalı) alır.
1988 A Great Deliverance - Elizabeth George (Amerikalı) : Detektif Inspector Lynley serilerinin başlangıç kitabı.
1990 Postmortem - Patricia Cornwell (Amerikalı) : Virginia'lı Adli Tabip Kay Scarpetta ilk kez sahneye çıkar.
(Otopsi / Altın, 1997)
Kaynak: Martha Hailey DuBose - Women of Mystery, The Lives and Works of Notable Women Crime Novelists (St. Martin's Mininotaur, 2000)
den alınmıştır.
